مقدمه: یکی از مسایلی که از دیرباز، توجه اندیشمندان حوزه های گوناگون علوم انسانی را به خود جلب کرده موجب، قلم فرسایی این اندیشمندان شده، مسئله «رابطه تلویزیون با کودک و نوجوان» است. به عقیده بسیاری از کارشناسان، مفید یا مضر بودن تلویزیون به برنامه ای که پخش می شود و سن فرد تماشاگر بستگی دارد. دقیقا همین موضوع است که کارشناسان را نگران کرده است. جالب است بدانید، 40 درصد کودکان آمریکایی از سه ماهگی تلویزیون نگاه می کنند و تعدادشان در 24 ماهگی به 90 درصد می رسد، این رویه در کشورهای آسیایی و همچنین ایران نیز روبه افزایش است و باعث نگرانی بسیاری از خانواده ها و کارشناسان شده است که آیا محتوای برنامه هایی که پخش می شود متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان است. موضوع پژوهش بررسی میزان انطباق محتوای برنامه های تلویزیونی کودک و نوجوان با اصول روان شناسی تربیتی است. تلویزیون در میان رسانه ها به عنوان پر مخاطب ترین رسانه جمعی سمعی و بصری، نقش عمده و حساسی را در انتقال ارزش ها و هنجارها دارد.روش: این پژوهش دو هدف عمده را مدنظر قرار داده است. 1. هدف نظری: که طبق آن، تحقیق نشان خواهد داد که چه نکاتی باید در تهیه فیلم و برنامه های تلویزیونی کودکان و نوجوانان، مبنی بر اصول و معیارها، در برنامه های مورد نظر رعایت شده است یا خیر. 2. هدف علمی: که با این هدف، بهره گرفتن از نتایج تحقیق توسط مسئولین صدا و سیما جهت برنامه ریزی بهتر، امکان پذیر می شود.برای این منظور برنامه های تلویزیونی در شبکه های 1 و 2 به مدت 3 ماه، 2 روز در هفته ضبط شدند که مجموعا 136 برنامه ضبط شد. روش تحقیق تحلیل محتوا بود، سپس اصول روان شناسی تربیتی به کمک چند استاد روان شناسی از منابع معتبر استخراج شد و نهایتا داده های بدست آمده از طریق فرمول خی دو که با نرم افزار spss محاسبه شد، مقایسه شدند.یافته ها: بررسی نتایج نشان داد که از مقوله شرطی سازی کلاسیک %7.5، از مقوله شرطی سازی کنشگر به میزان %19.5، نظریه گاتری %3.6، نظریه ثرندایک %14.9، و نظریه یادگیری اجتماعی بندورا 17% استفاده شده است. از نظریه شناختی گشتالت هیچ استفاده ای نشده است. هم چنین نتایج نشان داد که اصول روان شناسی تربیتی در مقوله دیدگاه خبرپردازی 5.4% و در مقوله شناختی پیاژه به میزان 2.5%، در مقوله شناختی نظریه آزوبل 4.2% در مقوله نظریه هب 1.7%، در مقوله سازنده گرایی 2.8%، در مقوله نظریه های انگیزشی 5% و نهایتا در مقوله مربوط به نظریه خلاقیت به مقدار 15% رعایت شده است. در برنامه های خردسالان، این اصول 45.4% در برنامه کودکان 28.6% و در برنامه نوجوانان 26% مورد نظر قرار گرفته شده است. همچنین اصول شرطی سازی کنشگر نسبت به سایر اصول در برنامه کودک و نوجوان بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است.بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج بالا، برنامه های تلویزیونی از اصول روان شناسی هر کدام به تناسبی که ذکر شد استفاده می کنند. و بیشتر از اصول شرطی سازی کنشگر استفاده می شود که می تواند در بهبود یادگیری رفتاری در کودکان و نوجوانان موثر واقع شود، با وجود اینکه نسبت به گذشته، پیشرفت مناسبی در برنامه ها صورت گرفته است اما کماکان محتوای بعضی برنامه ها مطابق با رده سنی کودک و نوجوان نیست. این پژوهش می تواند پیشنهاداتی در این باره داشته باشد.

یادگیری رفتاری پیچیده یکی از بنیادی ترین مفاهیم در روان شناسی و علوم اعصاب است که در ایجاد و اصلاح رفتارهای ناسازگار نقش محوری ایفا می کند. از شرطی سازی کلاسیک و عامل در نیمه نخست قرن بیستم تا مدل های شناختی و عصب زیستی معاصر، نظریه های متنوعی کوشیده اند سازوکارهای تغییر رفتار را توضیح دهند. هدف این مقاله مروری، بررسی نقادانه و تطبیقی این مکانیسم ها و تحلیل ظرفیت ها و محدودیت های آن ها در چارچوب رفتاردرمانی مدرن است. جست وجوی نظام مند منابع در پایگاه های معتبر بین المللی ( PubMed، PsycINFO، Scopus، Web of Science و Google Scholar ) از 1960 تا سپتامبر 2025 انجام شد. مقالات تجربی، مرورها و متاآنالیزهای مرتبط با شرطی سازی کلاسیک و عامل، متغیرهای محیطی و شناختی، و یافته های عصب زیستی انتخاب شدند. داده ها به صورت مقایسه ای سازمان دهی و با رویکرد تحلیلی انتقادی ارزیابی گردید. یافته ها نشان می دهند که اگرچه شرطی سازی کلاسیک و عامل همچنان ستون فقرات نظری و بالینی تغییر رفتار محسوب می شوند، اما به تنهایی قادر به تبیین یا اصلاح پایدار رفتارهای ناسازگار نیستند. متغیرهای شناختی (مانند انتظار، باورها و تنظیم هیجان)، عوامل محیطی اجتماعی و سازوکارهای عصبی (شامل نقش آمیگدالا، قشر جلوی پیشانی و سیستم دوپامینی) در تعامل با اصول رفتاری عمل کرده و فرایند یادگیری را به ساختاری چندسطحی و پویا تبدیل می کنند. نتیجه گیری مقاله آن است که رفتاردرمانی مدرن ناگزیر از حرکت به سوی مدل های ترکیبی، چندسطحی و حساس به بافت است؛ مدل هایی که ضمن حفظ میراث کلاسیک، یافته های شناختی و عصب زیستی را ادغام کرده و چشم اندازهای تازه ای برای درمان اختلالات پیچیده فراهم می سازند. این مرور ضمن شناسایی نقاط قوت و ضعف چارچوب های موجود، مسیرهای پژوهشی آتی برای یکپارچه سازی نظری و کاربردی را پیشنهاد می کند.